Ligt de inhoudelijke betekenis niet dicht bij elkaar en waarom zouden we als onderwijs aandacht besteden aan zelfsturing?

Laten we de woorden eens opsplitsen in ‘zelf’ en ‘sturing’. Mireille Groet heeft daar een passende tekening bijgemaakt, speciaal ontwikkeld voor ikbenik.online. In deze pictogram wordt prachtig weergegeven wat de inhoudelijk betekenis is.

Zelf aan het stuurt zitten en zelf bepalen welke richting je wilt nemen. Je verantwoordelijk voelen voor je eigen leerproces door doelen te stellen en ook bij tegenslagen doorzetten. Je stelt haarbare doelen die uitdagen en werkt vervolgens aan een zelf gemaakt plan en levert een verzorgd resultaat.

Er zijn sterke aanwijzingen dat leerlingen betere leerprestaties kunnen behalen, als zij zelf  goed de regie kunnen voeren over hun eigen leerproces. Daarvoor moeten ze bewust verschillende leerstrategieën combineren zoals relateren, analyseren, structureren, oriënteren, plannen en evalueren. 

Een kind kan onmogelijk zelf zelfsturing toepassen. Dat vraagt namelijk van leerkrachten nogal wat! Het vraagt ondersteuning, voordoen, nadoen, gerichte vragen stellen waarbij het directie instructie model (zoals EDI) een belangrijk wapen is voor de ontwikkeling van zelfsturing.

Drie aspecten zijn van belang voor zelfgestuurd leren: cognitie, metacognitie en motivatie. Cognitieve leerstrategieën stellen de leerling in staat om informatie te onthouden en om nieuwe informatie bij bestaande kennis in het geheugen te integreren. Metacognitieve strategieën zijn nodig om het leren te reguleren. Leerlingen moeten een taak kunnen plannen, de voortgang bewaken en kunnen evalueren. Leerlingen hebben motivationele strategieën nodig om gemotiveerd te leren en voor hun doorzettingsvermogen.

De volgende strategieën zijn het meest effectief:

·      relateren: verbanden leggen

·      analyseren: lesstof opsplitsen in onderdelen, onderzoeken

·      structureren: samenbrengen, schematiseren, ordenen

·      oriënteren: je leerproces voorbereiden

·      plannen: je leerproces ontwerpen en voorspellen

·      evalueren: je leerproces beoordelen (in licht van het plan en doel)

Loslaten van leerlingen - op een zorgvuldige manier - is nodig om ze meer zelfgestuurd te laten leren. De leerkracht helpt de leerlingen eerst vaardigheden te verwerven met afgestemde instructie zodat leerlingen bewuster naar hun eigen leerproces te kijken. Vervolgens geeft de leerkracht de leerlingen steeds meer vrijheid, waarbij hij wel de leerdoelen in het oog houdt. In hoeverre leerlingen ‘losgelaten’ kunnen worden is afhankelijk van de mate waarin zij de vereiste vaardigheden beheersen; leerlingen verschillen daarin. Dit vraagt van de leerkracht differentiërend handelen en coachen, hetgeen veel tijd vraagt van de leerkracht en bepaalde mate van deskundigheid.

Dat maakt dat zelfsturing een cruciaal onderdeel is van vaardigheden die kinderen in deze maatschappij moeten kunnen om te overleven. Overleven om zo inzicht te krijgen in hun eigen IK-BEN-IK.